Powstańcy Wielkopolscy Powiatu Śremskiego
100. rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego
ŚREMSKI PANTEON NIEPODLEGŁOŚCI
Idea Panteonu
100-lecie wybuchu powstania wielkopolskiego to dobry moment na świętowanie, ale też na refleksję. Poza fałszywym sloganem „jedyne zwycięskie powstanie” większość z nas niewiele potrafi powiedzieć o tamtych wydarzeniach, choć wszyscy odczuwamy nieskrywaną dumę na samą myśl. Co więcej, dzisiaj nie jesteśmy już w stanie wymienić wszystkich osób, które wzięły udział w tym spontanicznym, choć też i oddolnie zorganizowanym, zrywie. A przecież to byli nasi przodkowie: ojcowie, dziadkowie, pradziadkowie – czasem matki, babki i prababki. To ludzie, których znaliśmy osobiście lub znamy z rodzinnych przekazów, zapisków i starych fotografii w albumach. Jesteśmy ich krwią z krwi i całkiem sporo im zawdzięczamy. Bez względu na zmieniającą się sytuację polityczną, od 1919 roku żyjemy w swoim państwie, jesteśmy obywatelami pierwszej kategorii i używamy swobodnie naszej mowy ojczystej. To Oni – Powstańcy Wielkopolscy, gdy wybiła godzina, zdobyli i wywalczyli niepodległość Prowincji Poznańskiej, bo przecież nie tylko Wielkopolski, i strzegli jej tymczasowych granic. Dzięki nim ten obszar na mocy traktatu wersalskiego został włączony do państwa polskiego w styczniu 1920 roku. Wkrótce potem większość z nich wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Na ich cześć stworzyliśmy Śremski Panteon Niepodległości.

Za wielkimi historycznymi wydarzeniami stoją nie tylko przywódcy. Stoi też armia zwykłych ludzi, o których nie mamy zwyczaju myśleć jak o bohaterach, bo to członkowie naszych rodzin. A jednak! Dlatego właśnie podjęliśmy w Muzeum Śremskim trud odtworzenia imiennej listy powstańców wielkopolskich z gminy Śrem i połączenia jej z listami stworzonymi przez regionalistów gmin Brodnica, Dolsk, Kórnik i Książ w jedną listę powiatową. Zadanie nie jest skończone.

Powstaniec śremski
Czułość regionalistów jest większa niż zawodowych historyków, dlatego lokalnie rozszerza się pojęcie „powstaniec wielkopolski”. Zgodnie uznajemy za powstańców nie tylko tych, którzy walczyli na froncie, ale też: konspiratorów, organizatorów, członków Straży Ludowej, którzy ze względu na wiek – zbyt młody lub zbyt zaawansowany – nie zostali wysłani do walki, czy harcerzy pełniących służbę wartowniczą w koszarach, będących też łącznikami. Na podstawie takich kryteriów do listy powstańców zostali włączeni m.in. księża, których rola w organizacji powstania na terenie powiatu była niebagatelna – dla przykładu: w Śremie ks. Jan Beisert, w Brodnicy ks. Władysław Kiliński czy w Chwałkowie w gminie Książ ks. Jan Ludwiczak. Najmłodszy na naszej liście jest Józef Zieliński, trzynastoletni wówczas harcerz Drużyny im. Tadeusza Rejtana w Śremie, który pełnił służbę pomocniczą i wywiadowczą w 1 kompanii batalionu śremskiego. W tym szerokim sensie powstańcem jest także Stanisława Barcikowska, ziemianka, właścicielka majątków Konarskie i Jarosławki pod Książem, która przywiozła do Książa rozkaz wymarszu oddziału Straży Ludowej na rozbrajanie niemieckiego garnizonu w Śremie, matka dowódcy ksiąskiego oddziału Romana Barcikowskiego.

Liczby
Szacuje się pełną listę uczestników powstania wielkopolskiego na około 80 tysięcy osób. Statystycznie zatem to około dwóch tysięcy na każdy powiat ówczesnej Prowincji Poznańskiej, choć oczywiście takie szacunki są zbyt nieprecyzyjne bez uwzględnienia gęstości zaludnienia i innych czynników. Niemniej jednak, już na tym tle sensownie wypada liczba około 1500 osób zaangażowanych w powstanie wielkopolskie w powiecie śremskim, do którego w niemieckiej jeszcze administracji należały gminy: Brodnica, Dolsk, Kórnik, Książ, Mosina i Śrem. Liczba 1500 jest sumą list tworzonych w ostatniej dekadzie przez lokalnych regionalistów w poszczególnych gminach, a w tym roku przez Muzeum Śremskie dla gminy Śrem. W Brodnicy spisaniem wszystkich powstańców zajęły się dwa stowarzyszenia: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brodnickiej i Stowarzyszenie Miłośników Dziedzictwa Narodowego im. gen. Józefa Wybickiego. Praca, którą kieruje Radosław Franczak, dała efekt w postaci 105 osób związanych z powstaniem. W Dolsku kilka lat temu taką listę około 100 osób stworzyły panie Maria Ignaszewska i Wiesława Szermelek. Lista ta obecnie jest opracowywana przez Stowarzyszenie Na Rzecz Wspierania Aktywności Lokalnej w Gminie Dolsk z Tomaszem Frąckowiakiem na czele. Również gmina Kórnik opracowała swoją listę kilka lat temu. Zajęło się tym Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego Koło w Kórniku. Pracę całego zespołu zebrał w jedno Kazimierz Krawiarz. Wynik: 292 osoby. W gminie Książ trzyletnie wysiłki zespołu członków Stowarzyszenia Nasza Gmina: Tomasza Jankowskiego, Katarzyny Gwincińskiej i Bohdana Kaczmarka zostały w tym roku uwieńczone wydawnictwem albumowym „Powstańcy Wielkopolscy Ziemi Ksiąskiej”, w którym autorzy podają listę 279 powstańców. Mosina również ma już swoje wydawnictwo w listą powstańców liczącą 293 osoby: „Powstańcy Wielkopolscy z Mosiny i okolic” z 2018 roku, autorstwa Włodzimierza Gabrielskiego, Przemysława Mielocha, Joanny Nowaczyk i Jacka Szeszuły. Ustaleniem liczby powstańców wielkopolskich z gminy Śrem zajęliśmy się w tym roku w Muzeum Śremskim. Pierwszy etap tej pracy zakończył się liczbą około 460 osób. W sumie: 100 + 105 + 292 + 279 + 293 + 460 = 1529 powstańców wielkopolskich powiatu śremskiego. Ale pozostańmy przy szacunku „około 1500” osób, bowiem wyliczenie nie będzie precyzyjne, dopóki wszystkie osoby z połączonych w jedno list nie zostaną precyzyjnie zidentyfikowane i przypisane do miejsca, co przysparza pewnych problemów, bowiem nie każdy człowiek spędził całe życie w jednym miejscu.

Nasza lista nie obejmuje gminy Mosina z ówczesnego powiatu śremskiego, bowiem mosinianie nie brali udziału w odbieraniu Śremu z rąk niemieckich ani nie wstępowali do batalionu śremskiego. Dlatego nie włączyliśmy ich w poczet Śremskiego Panteonu Niepodległości, choć być może w przyszłości tak się stanie.

Katarzyna Gwincińska
Partnerzy





(C) Muzeum Śremskie & Stowarzyszenie Nasza Gmina, 2018-2019 All Rights Reserved
e-mail: muzeum@srem.pl

gir@ffe